ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΚΩΣΤΑ ΝΟΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ "ΑΠΟΤΕΙΧΙΣΗ" ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΔΟΧΕΙΑΡΙΤΗ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ

Του θεολόγου - φιλολόγου Κώστα Νούση

Όταν καταθέτεις θεολογικό λόγο και δη ερειδόμενο στην Παράδοση της Εκκλησίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την εκκλησιαστική ιστορία και τους Πατέρες, νεότερους και αρχαιότερους, σίγουρα δεν περιμένεις πάντα την ορθή ή ισότιμη ανταπόκριση στο περιεχόμενο, στο ύφος και στις προθέσεις των λόγων σου. Δεν μπορείς όμως και να μη μείνεις έκπληκτος από τη σαθρότητα των επιχειρημάτων, του ήθους και των διαθέσεων των διαφωνούντων, πράγματα κρύπτοντα σαφέστατα κακότητα και υπερηφάνεια. 

Θα ξεκινήσω με τον π. Επιφάνιο. Τούτος ο εγνωσμένης εμβρίθειας κληρικός σε θέματα Κανονικού δικαίου, πατερικής γραμματείας και εκκλησιαστικής ιστορίας (και πνευματικότητας θα προσέθετε ο γράφων) έγινε στόχος αήθους επίθεσης μόνο και μόνο διότι διίστανται οι θέσεις του απ’ αυτές των αντιιοικουμενιστών του σήμερα. Ο μεγάλος αυτός Κανονολόγος δεν μειούται προφανέστατα από τους άσχετους, τους μικρόνοες και τους κακεντρεχείς που τον αμφισβητούν με ανοησίες, φληναφήματα και πυροτεχνήματα. Απλά βλέπουμε εμείς οι περιλειπόμενοι το κατάντημα των εκκλησιαστικών ανδρών... περιλυπούμενοι. 

Αν και είναι ανάξιος σχολιασμού και μάλλον και απλής αναφοράς ο γνωστός ταλεβάντος (εκ του τάλας, ως τον μετονόμασα έτσι εδώ και καιρό παρηχώντας το επώνυμό του, διότι και εκείνος παρωδεί συστηματικά τις θέσεις και το πρόσωπό μας), αξίζει να καταγραφεί η πρόσφατη θέση του για μένα: «βεβαίως ουδόλως μας διέλαθε η διαστροφική (sic), επιλεκτική και μη σφαιρική ερμηνεία της μελέτης του έργου του Γέροντα Επιφάνιου για το θέμα του Οικουμενισμού». Και δεν είναι μόνο αυτός, διότι και έτεροι «αποτειχισμένοι» έλεγαν πάνω κάτω τα ίδια, ότι δήθεν δεν κατενόησα τον Επιφάνιο και ότι απέκρυψα τις θέσεις του. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι είναι τόσο λαγαρές οι θέσεις του αρχιμανδρίτη, που και να ήθελα να τις διαστρέψω, δύσκολα θα το πετύχαινα. Προς τούτοις, σημειωτέον ότι τις παρέθετα επί λέξει τις περισσότερες. Τέλος, για την ιστορία να αναφέρω ότι η κακόπιστη και φαιδρή αυτή κριτική αποτίμηση των πρόσφατων άρθρων μου για τον π. Επιφάνιο, πέρα από τις συνθηματικές προαναφερθείσες ατάκες, δεν έχει ούτε ένα κατ’ εμού επιχείρημα. Πας εχέφρων νοείτω… 

Είδα ακόμα να επαναλαμβάνεται ένα άλογο και ακατανόητο εν πολλοίς μένος κατά των σύγχρονων αγιασμένων Πατέρων,πράγμα που ισοδυναμεί ξεκάθαρα και απερίφραστα με βλασφημία του Θεού. Αν φαντασιώνονται τινές ότι αυτοί και μόνον ακολουθούν και γνωρίζουν τους παλαιούς Πατέρες και την Παράδοση, ενώ οι σύγχρονοι Γέροντες, ο ελάχιστος γράφων το παρόν και ο π. Επιφάνιος είναι «αναλφάβητοι» σχετικά και πλανώμενοι, ας κατέβουν το συντομότερο από το καλάμι της οιήσεως, της αναίσχυντης ανοησίας και των φανερών ή αγνοφεγγόντων ελιτισμού και αρχομανίας, πριν ο Κύριος λάβει κατ’ αυτών την κολαστική ράβδο της δικαιοσύνης του. Για δε τους ευρισκομένους στο υπέδαφος αναφορικά με το ήθος και το ύφος τους, έχω ήδη πει αρκετά και καλό θα ήταν ένιοι εξ αυτών να προσέχουν και την ανθρώπινη δικαιοσύνη… 

Στο θέμα της σημερινής αποτείχισης (με την πρόφαση του αντιοικουμενισμού και άλλων συναφών προβλημάτων) έχω αποδείξει εν πολλοίς ότι υπάρχει ένα σύγχρονο εκκλησιολογικό consensus patrum, όπως αυτό φαίνεται περίτρανα μέσα από τη στάση και τα λόγια των Γερόντων της εποχής μας. Ένας ζηλωτής του πατρίου εορτολογίου, μάλιστα, μάς έδωσε πρόσφατα, έστω και εν τη άφρονι επιθετικότητί του, μια είδηση – μαρτυρία: ότι ο γέρων Πορφύριος δεν ήθελε ούτε καν να ακούει για αποτείχιση. Τον ευχαριστούμε, διότι ως άλλος αρχιερεύς των Ιουδαίων άκων προεφήτευσε. Μα, φυσικά, δεν ήταν του αυτού πνεύματος ούτε μόνον ο Πορφύριος ούτε ο Παΐσιος ούτε ο Σωφρόνιος, αλλά και πολλοί έτεροι, θα έλεγα εμφατικά σχεδόν όλοι οι Πατέρες της εποχής μας. Και επί τούτου προσετέθησαν μερικές ακόμα μαρτυρίες μέσα από το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο της Ι.Μ. Δοχειαρίου «Μορφές που γνώρισα να ασκούνται στο σκάμμα της Εκκλησίας» (εκδ. της Μονής, 2010). 

Προτού, ωστόσο, παραθέσουμε συγκεκριμένες μαρτυρίες από το βιβλίο αυτό, αξίζει να επισημάνουμε κάποια «μελανά» σημεία του σύγχρονου αυτού Γεροντικού.Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά του Καθηγουμένου π. Γρηγορίου, ο οποίος καταλείπει στην Εκκλησία έναν άγνωστο θησαυρό μαρτυριών για αγιασμένες μορφές, που θα χάνονταν στη λησμοσύνη του αδηφάγου χρόνου. Άσημων και άγνωστων κατά το πλείστον ανδρών και γυναικών, λαϊκών και ρασοφόρων, των οποίων ο γέροντας Γρηγόριος είχε άμεση ή έμμεση γνώση. Η γλαφυρότητα του ύφους και οι άλλες λογοτεχνικές αρετές του κειμένου δεν σου επιτρέπουν κυριολεκτικά να το αφήσεις από τα χέρια πριν φτάσεις και στην τελευταία σελίδα, έργο ταυτόχρονα θεολογικής όσο και καθαρά λογοτεχνικής αξίας, που μας φέρνει άνετα στη μνήμη πεζά κείμενα της γενιάς του ’30, μη έχον σε πολλά σημεία να ζηλέψει τίποτε από κείνα. 

«Χωλαίνει», ωστόσο, σε λίγα σημεία όπου παρεμβάλλεται η υποκειμενική ερμηνευτική του γέροντα, όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις θεοδικίας και μιας φανερής ή υποφώσκουσας προτίμησης και έξαρσης της «ανωτερότητας» του μοναχισμού σε βάρος της λαϊκής τάξης των ορθοδόξων πιστών. Επίσης, εκεί που φαίνεται να αστοχεί τρόπον τινά ο συγγραφέας είναι στην παρουσίαση του γέροντος Παϊσίου, τον οποίο φαίνεται να «ρίχνει» κάπως με πλάγιο πλην άκομψο τρόπο. Αυτό θα μπορούσε κατά την ταπεινή μου γνώμη να εξοβελιστεί ή να θεραπευθεί σε μια επανέκδοση του βιβλίου, όπως επίσης και το σημείο για τον άγιο Σιλουανό που αμφισβητείται η αγιότητά του από σύγχρονό του αγιορείτη. Ο γέροντας της Δοχειαρίου φαίνεται εν προκειμένω πως δεν καταφέρνει να υπερβεί τα «ανθρώπινα» εκείνα που εύκολα συναντάμε και στο Άγιο Όρος, όπως και σε όλο σχεδόν τον υπόλοιπο κόσμο (Ματθ. 13:57). 

Κλείνοντας τα μάτια στον αυθορμητισμό αυτόν της γρηγοριανής γραφίδας, συγγενούς του έντονου και ανεπανάληπτου χαρακτήρα του πατρός για όσους τον γνώρισαν από κοντά, θα χρησιμοποιήσουμε μερικά αποσπάσματα που θα μας συνδράμουν διαφωτιστικά στο θέμα της αποτείχισης. Γράφει για τον γέροντα Ευδόκιμο: «ουδέποτε προσχώρησε στους ‘ζηλωτές’. Πάντα είχε κοινωνία με την Εκκλησία.Κάποτε τον πείραξα: ‘πήγες στον Κυπριανό στην Φυλή’. Και μού απήντησε: ‘άλλο η φιλία και άλλο η Εκκλησία. Διαμαρτύρομαι για τις υπερβάσεις, αλλά δεν φεύγω από την Εκκλησία’. Μακάρι όλοι οι ‘ζηλωτές’ να ήταν σαν τον γέροντα Ευδόκιμο. Μακάρι να έχουμε τέτοιους ζηλωτές μοναχούς, που παραμένουν στην Εκκλησία και σαν φρόνιμα παιδιά λένε στην Μάννα – την Εκκλησία – τον λογισμό τους, χωρίς να της γυρίζουν περιφρονητικά τα νώτα. Αυτό δεν είναι αναρχία, αλλά πειθαρχία στην Εκκλησία» (σ. 404). Για τον γέροντα Διονύσιο της Κολιτσούς γράφει πως δίδασκε ότι «το ημερολόγιο δεν είναι άρθρο πίστεως, όπως δογματίζουν οι παλιοημερολογίτες. Επέφερε όμως κομμάτιασμα της Εκκλησίας […] Πολύ πονεί η ψυχή μου για το κομμάτιασμα της Εκκλησίας. Χάθηκε η ενότητα για την οποία πολύ προσευχήθηκε ο Χριστός. Πολύ φοβάμαι πως μια νέα παραχάραξη θα φέρη και δεύτερο κομμάτιασμα στην Εκκλησία της Ανατολής» (σ. 459). Ας ευχηθούμε να μην είναι προφητικοί οι λόγοι του γέροντα και ας διδαχθούμε από τη μεγάλη αγάπη του για την Εκκλησία και την τεράστια εκκλησιοκεντρική του ευαισθησία. 

Άχρι τούδε ό,τι έγραψα για την αποτείχιση δεν το έκανα παρά χάριν των λίγων καλοπροαίρετων, οι οποίοι θα προβληματιστούν και θα διαφύγουν των αραχνοΰφαντων δικτύων της σχετικής πλάνης. Με τους άλλους, τους υβριστές, τους ανοηταίνοντες (εκόντες και άκοντες) και τους εξ αλαζονείας ακάμπτους,που τολμούν να συγκρίνουν εαυτούς με τα μεγέθη των σύγχρονων ηγιασμένων Πατέρων και να αυθαδιάζουν στην πολύτροπη αθυροστομία τους, θέτοντας εαυτούς υπεράνω εκείνων (να τους ξαναπώ, γιατί δεν είναι και λίγοι: Πορφύριος, Παΐσιος, Ιάκωβος, Σωφρόνιος, Ιωσήφ Ησυχαστής, Εφραίμ Κατουνακιώτης, Φιλόθεος Ζερβάκος κλπ.), παύω να διαλέγομαι. Ικανόν εστί.Ας τους ελεήσει ο Θεός, διότι πολλοί εξ αυτών καθίστανται εν αγνοία θεομάχοι και τούτο βλάπτει προπάντων τους ιδίους (Πραξ. 26:14). 

Πρόκειται για ένα σύγχρονο consensus patrum. Όχι μεταξύ τους μόνο, αλλά και σε αγαστή συμφωνία με το διαχρονικό εκκλησιολογικό πνεύμα της Ορθοδοξίας και τις φωνές των παλαιών Πατέρων. Ο δρόμος για την κόλαση – γιατί εκεί οδηγούν οι αποσχίσεις – είναι στρωμένος για μερικούς με ροδαλά φαντασιοκοπήματα και ίσως και με όνειρα, οράματα και «πληροφορίες» εκ του αγγέλου του σκότους. Οι ταπεινοί μονάχα μπορούν να ξεφύγουν από τις παγίδες του πονηρού, όπως είδε στο γνωστό όραμα ο Μ. Αντώνιος. Δεν μένει απ’ το να το τολμήσουν. Ας αφήσουν τους θλιβερούς και ασθενείς αδελφούς τους να αυταπατώνται στην αίσθηση ότι είναι οι «καθαροί», οι εκλεκτοί, οι πεφωτισμένοι, οι ολίγοι. Οι αληθώς ταπεινόφρονες ας επιστρέψουν και ας προτιμήσουν την ασφάλεια του Σώματος της Εκκλησίας, το οποίο προστατεύει και αγιάζει αδιαλείπτως η ίδια η κεφαλή του, ο Χριστός, ευχόμενοι συν πάση τη Εκκλησία με πόνο ψυχής τη θεραπεία των σχισμάτων, τη μετάνοια των απολωλότων προβάτων και την επάνοδο των ασώτων υιών του.